اهمیت مالکیت فکری و معنوی در تجارت

اشاره

امروزه فضای رقابتی، سازمان ها را ملزم به تغییر شیوه ی مدیریت نموده است. سازمان ها برای بقاء در محیط رقابتی ترغیب می‌شوند تا ضمن توجه به نوآوری جهت کسب مزیت رقابتی از منابع سازمانی به صورت کارآ تری استفاده نمایند. از سویی سازمان ها و شرکت های دارای مزیت رقابتی به مدیریت مالکیت فکری برای حفظ و صیانت از دستاوردهای نوآورانه خود نیاز دارند.

در حالی‌که مزیت های تکنولوژیک جهت حفظ موقعیت رقابتی در بسیاری از صنایع ضرورت دارد، تبدیل مزیت های تکنولوژیک به مزیت های رقابتی نیز پیش نیازهای خاصی را می طلبد. در کنار خلق تکنولوژی از طریق پژوهش و توسعه درون زا، مدیریت و سازماندهی انتقال تکنولوژی به مثابه ی یکی از روش های مؤثر دستیابی به تکنولوژی مورد نیاز به ضرورتی انکار ناپذیر در راه توسعه تکنولوژی تبدیل شده است. انتقال تکنولوژی حالت خاصی از دگرگونی تکنولوژیک است که در ۳ مرحله اختراع، نوآوری و انتشار صورت می گیرد. رشته ی مالکیت های معنوی در علم حقوق به حفظ و حمایت از تراوشات فکری، ابداعات، نوآوری ها و اختراعات می پردازد. مالکیت های مذکور از جمله حقوقی است که در تمامی دنیا از سوی قانون گذار و عرف دارای اهمیت شناخته شده است. در اقتصادهای مبتنی بر تکنولوژی پیشرفته همچنان که سرمایه گذاران از نظر زمان، هزینه و سرمایه منتفع می شوند، در صورت حمایت مناسب از حقوق مالکیت معنوی آنان، کشورهای میزبان این تکنولوژی نیز به منافع بسیاری نائل خواهند شد.

در دنیای امروز، خلق ثروت متکی بر فناوری است. امروزه، پایه های اقتصاد کشورهای پیشرفته بر اقتصاد دانش بنیان بنا شده است. معنا و مصادیق ثروت تغییر کرده است، اکنون ایده های جدید، روش های نو و دانش جدید، خود «ثروت» هستند که این دارایی ها به «دارایی های فکری» مشهورند. این دارایی ها به قدری اهمیت دارند که گاهی اوقات تا ۸۰ درصد دارایی شرکت های معظم و جهانی را تشکیل می دهند. به عنوان مثال شرکت IBM در سال ۲۰۰۶ از طریق فروش حق لیسانس خود بالغ بر ۱/۲ میلیارد دلار درآمد کسب کرده است. با مروری بر انقلاب های ایجاد شده در سه قرن اخیر و نیز منبع ایجاد ثروت مشاهده می شود که منبع ایجاد ثروت، از قبل از قرن هجدهم تا قرن بیستم و یکم به ترتیب زمین، منابع طبیعی، منبع انرژی و دانش بوده است.

 تاریخچه حقوق مالکیت معنوی یا دارایی فکری

عبارت «مالکیت معنوی» برای اولین بار در سال ۱۹۷۹، در مقاله ای در مجله Monthly Review مورد استفاده قرار گرفت. تاریخ دقیق رسمیت اعطای حق اختراع مشخص نمی باشد و تا کنون هیچ کشوری به طور رسمی در این زمینه ادعایی نداشته است. اسناد سازمان جهانی دارایی های فکری نیز به این مسئله اشاره نمی کند، اما قدردانی و حمایت از صنعتگران، نخبگان صنعتی، مخترعین و اختراعات، دارای سابقه ی طولانی است. در قرن پانزدهم در انگلستان امتیازات خاصی به صنعتگران و تجار اعطا می گردید که مهر پادشاه بر روی آن زده می شد و به نام حق اختراع مشهور بود. اولین حق اختراع شناخته شده، در سال ۱۴۴۹ توسط هانری ششم، به مخترع شیوه ی ساخت شیشه ی رنگی اعطا شد. در سال ۱۶۲۴ شکل دیگری از حمایت از اختراعات در انگلستان معمول گردید که جایگزین سیستم سنتی اعطای حق صنعتی توسط پادشاه به عنوان امتیاز و پاداش در ازای خدمات داده می شد. حقوق مالکیت معنوی برای اولین بار در سال ۱۸۸۳ با امضای ۱۱ کشور در پاریس تحت عنوان معاهده ی پاریس جهت حمایت از دارایی های فکری صنعتی به تصویب رسید و رسمیت بین المللی یافت.

مالکیت فکری

مالکیت فکری (معنوی) یا حقوق فکری (معنوی) (intellectual property یا intangible property) به حقوقی گفته می‌شود که به صاحبان آن حق بهره‌وری از فعالیت‌های فکری و ابتکاری انسان را می‌دهد و ارزش اقتصادی و قابلیت دادوستد دارد ولی موضوع آن شیء معین مادی نیست. حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی یا هنری یا مالکیت ادبی و هنری معروف به حق مؤلف یا حق تکثیر، حق اختراع، حقوق بر مشتری مانند سرقفلی حق تاجران و صنعتگران نسبت به نام، علائم تجارتی و صنعتی و اسرار تجاری معروف به مالکیت تجارتی و صنعتی از انواع مالکیت‌های فکری است (صفایی، ص ۲۲۷؛ کاتوزیان، ص ۲۳ ). برخی نویسندگان نام «مالکیت‌های فکری» را برای این حقوق ترجیح می‌دهند؛ از آن جهت که منشاء این حقوق فکر و اندیشهٔ انسان است، اما برخی دیگر واژهٔ «مالکیت معنوی» را مناسب‌تر می‌دانند از این جهت که برخی از این حقوق مانند سرقفلی بر اثر فکر و اندیشه تولید نمی‌شوند بلکه فقط به دلیل این که وجود مادی ندارد در قلمرو این حقوق جای می‌گیرند. تفاوت این نوع مالکیت با مالکیت کلاسیک در آن است که موضوع آن یک اثر فکری و تراوش‌های ذهنی انسان است و نه یک پدیدهٔ معین مادی. مالکیت فکری ماهیتی مرکب از حقوق مالی و حقوق غیرمالی و مربوط به شخصیت انسان دارد. این ماهیت ترکیبی به‌ویژه در زمانی که نویسنده‌ای حق انتشار اثر خود را به ناشر واگذار می‌کند مشخص می‌شود. چیزی که با این قرارداد منتقل می‌شود حق انتشار مادی و بهره‌برداری مالی از اثر است، اما حق شخصی نویسنده برای دفاع از اثر و تجدیدنظر در آن باقی است و این بخش از حقوق وی که به حقوق معنوی یا حقوق اخلاقی شهرت دارد همچون دیگر حقوق مادی قابل انتقال نیست.

حقوق مالکیت فکری شامل دو دسته مالکیت معنوی و مالکیت مادی است. مالکیت معنوی صرفا” جنبه اعتباری و معنوی دارد و به مالک آن، امکاناتی برای حفاظت از مالکیت خود می دهد. مثلا” نوسنده یک کتاب، به جز این که نامش به عنوان پدیدآورنده اثر برده می شود، می تواند اجازه انتشار آن را بدهد (یا مانع از نشر شود) و همچنین جلوی تحریف آن را بگیرد. دسته دیگر مالکیت فکری، مالکیت مادی است که شامل اعطای بهره برداری مالی و منافع تجاری حاصل از مالکیت فکری و در نتیجه اعطای درآمدهای حاصل به مالک مادی، که شخص حقیقی یا حقوقی است، می شود. مالکیت معنوی به هیچ عنوان قابل واگذاری نیست، اما مالکیت مادی قابل خرید و فروش است. به عنوان مثال کارمند بخش تحقیق و توسعه یک شرکت تجاری که در حین انجام وظیفه خود به اختراعی دست پیدا می کند، مالک معنوی آن اختراع است. اگرچه مالک مادی آن اختراع شرکت تجاری محل دستیابی به اختراع خواهد بود.

مالکیت معنوی یا دارایی فکری

انواع مالکیت و دارایی ها عبارتند از: دارایی های متحرک و غیر ثابت (مانند میز، صندلی، اتومبیل و …) ، دارایی های غیر قابل حرکت و ثابت (مانند زمین، ساختمان و … ) و دارایی های فکری یا مالکیت معنوی. دارایی فکری عبارت است از نتیجه و محصول فعالیت خلاق و ذهنی انسان که دارای ارزش تجاری می باشد. این فعالیت نوعی دارایی یا سرمایه محسوب شده که قابل تملیک، خرید و فروش، واگذاری، تبادل و حتی اهدا می باشد. این نوع دارایی ها را «دارایی های غیر ملموس» نیز می نامند. از سوی دیگر، زمان و تلاش صرف شده برای ایجاد یک سرمایه یا دارایی فکری، نوعی سرمایه گذاری است که حفاظت و حراست از آن دارای اهمیت ویژه می باشد.

علاوه بر نقش اساسی دارایی های فکری در تقویت نوآوری به عنوان موتور محرک اقتصاد بر پایه ی دانش، چون تبادلات بین المللی از ضروریات توسعه ی علمی، تکنولوژیکی و اقتصادی کشورها شناخته می شوند، برخورداری از نظام دارایی های فکری کارآمد، نظام مند و پویا از پیش شرط های اصلی موفقیت در عرصه ی انتقال فناوری و جذب سرمایه گذاری خارجی محسوب می شود.

دارایی های فکری از جمله عوامل اساسی و زیرساخت های مهم نظام ملی نوآوری محسوب می شود. ساماندهی نظام دارایی های فکری، زمینه های قانونی لازم برای حفظ و حمایت از حقوق مخترعین، مبتکرین، صاحبان فکر و ایده، طرح، علائم و تألیفات، منابع ژنتیکی و دانش سنتی را فراهم ساخته و موجب تشویق، تقویت و اشاعه ی فعالیت ها و خلاقیت های علمی، تحقیقاتی، صنعتی، فکری و هنری می گردد.

نظام دارایی های فکری شامل بخش های زیر می باشد:

۱-      نظام عرضه: دانشگاه ها، مؤسسات تحقیقاتی و…

۲-      نظام بسترساز: دولت و سیاست های آن

۳-      نظام تقاضا: سازمان ها، نهادها، صنایع و…

اختلاف در تعریف و تفسیر و تعیین استانداردها در زمینه ی حقوق مالکیت معنوی یکی از بزرگترین چالش های پیش روی بازاریابان و ذی‌نفعان در امر انتقال تکنولوژی بین دو یا چند کشور و ملت است و تلاش برای حمایت از حقوق مالکیت معنوی و یکسان سازی مفاهیم مرتبط با این حقوق به یک معمای اجتماعی تبدیل شده است. این بخش از حقوق با توسعه ی تکنولوژی رشد و گسترش یافته است. استفاده ی فزاینده از کامپیوتر و تکنولوژی ارتباطات، منجر به توسعه ی اقتصاد دیجیتال شده و این اقتصاد جدید، روش تولید کالاها و خدمات، ماهیت و محتوای آنها و نیز مکانیزم‌های توزیع کالاها و خدمات را متحول ساخته است. این تفاوت های عمیق مفروضات قانونی متفاوتی نیز می طلبند. پس حقوق مالکیت های معنوی به عنوان ابزار حیاتی در برابر سلطه ی چنین تحولاتی اهمیت یافته است. حق مالکیت معنوی به معنی حقوق قانونی است که به فعالیت های غیر مادی و فکری در زمینه های صنعتی، علمی، ادبی و هنری مرتبط می شود.

اغلب کشورها به دو دلیل اصلی، قوانینی را جهت حمایت از مالکیت های فکری و معنوی تدوین کرده‌اند؛

• ایجاد وجهه ی قانونی برای حقوق دارایی های فکری و اقتصادی پدیدآورندگان کار فکری
• حفظ حقوق عمومی در دسترسی و کاربرد آنها

لازم به ذکر است اصطلاح «حقوق مالکیت فکری» اصطلاحی است که توسط برخی از حقوق دانان به جای «حقوق مالکیت معنوی» به کار می رود. از نظر این دسته از افراد کلمه معنوی شاید جامع باشد ولی مانع نیست. کلمه «معنوی» در لغت منسوب به معنی و مقابل مادی و صوری تعریف شده است. حال آنکه منشاء این حقوق، فکر و اندیشه و تعقل انسان ها است.

ارتباط مالکیت فکری با کسب و کارهای تجاری

مالکیت فکری، جوهره شرکت های دانش بنیان دانایی محور و دارایی ارزشمند محققان است. از این رو آگاهی از مدیریت مالکیت فکری می تواند در توسعه کسب و کار آنها تاثیر به سزایی داشته باشد..مالکیت فکری همانند خلاقیت و قوه ابتکار بشری در زندگی روزمره ما به طور ویژه ای نمود پیدا کرده است. هر محصول یا خدماتی که در زندگی روزانه مان استفاده می کنیم نتیجه زنجیره ی بهم پیوسته ای از نوآوری های کوچک و بزرگ از قبیل تغییر در شکل ها، یا بهبود عملکرد یک محصول و روشی که امروز انجام می دهد، است. برای درک بهتر، محصول ساده ای مانند خودکار را در نظر بگیرید مصادیق مالکیت فکری آن به شرح ذیل است:

• حق اختراع (پتنت ): که در آن اختراع مشهور آقای لویساو – یسرو در مورد نوک ساچمه ای (بال پونیت) است، افراد دیگری این محصول را بهبود داده اند که همه آنها توسط حقوق مالکیت فکری مورد حمایت قرار گرفته اند.
• علامت تجاری : برند خودکار یکی از مصادیق مهم مالکیت فکری است که در بازاریابی بهتر محصول کمک شایانی می کند.
• طرح صنعتی : شکل ظاهری خودکار نیز باعث جذب مشتری خواهد شد.
• حق اختراع (پتنت): بخش های مختلف فنی یک دستگاه پخش سی دی، جزء جزء توسط حق اختراع محافظت می شود.
• طرح صنعتی : طرح ظاهری آن می تواند به وسیله حقوق طرح های صنعتی مورد حمایت قرار گیرد.
• علامت تجاری: عنوان برند آن به وسیله حقوق علایم تجاری مورد حمایت قرار می گیرد.
• حقوق مؤلف (کپی رایت ) : موسیقی ای که توسط دستگاه پخش می شود، به وسیله حقوق کپی رایت حمایت می شوند.

صرف نظر از اینکه شرکت یا سازمان چه محصولی تولید می کند و یا اینکه چه خدماتی ارائه می دهد، به طور همزمان هم می تواند خالق دارایی های فکری و هم استفاده کننده از آنها باشد. در این شرایط برای اینکه بتوان از مالکیت های فکری بوجود آمده حداکثر استفاده را ببرید، باید اقدامات حمایتی، مدیریتی و اجرایی مناسبی را به کار بگیرید. در صورتی که از مالکیت فکری متعلق به دیگران در کار خود استفاده می کنید، برای پرهیز از اختلافات حقوقی پرهزینه ای که در آینده ممکن است به وجود آید، باید موضوع خرید آن مالکیت فکری یا تحصیل حقوق استفاده از آن را به وسیله لیسانس مهیا سازید. معمولاً هر شرکت دانش بنیان یک «نام تجاری» و یک یا تعداد بیشتری «علامت تجاری» دارد و باید از آنها حمایت حقوقی مناسبی به عمل آورد. مالکیت فکری اغلب می تواند در زمینه های توسعه تجاری و استراتژی های رقابتی به شرکت ها کمک کند ؛ از توسعه محصول تا طراحی محصول، از تحویل خدمات تا بازاریابی، و از خلق منابع مالی تا صادرات و گسترش کسب و کار به خارج از کشور از طریق قرارداد لیسانس و فرانشیز.

مزایای قوانین حقوق مالکیت معنوی

– ایجاد انگیزه برای متخصصین، محققین، مخترعین مراکز علمی و پژوهشی و صنعتی و نیز صاحبان فکر و ایده در سطح جامعه

– جلوگیری از اختفای یافته های فکری و فناوری

– انتشار دقیق و صحیح فناوری های جدید

– جلوگیری از تکرار موضوعات پژوهشی و اتلاف وقت و سرمایه

– تسهیل انتقال فناوری

– آگاهی از روند توسعه فناوری در کشورها

– آگاهی از سطح و روند فعالیت های تحقیقاتی رقبا، در فرآیند توسعه فناوری

معایب قوانین حقوق مالکیت معنوی

– ممانعت از نسخه برداری از فناوری

– انحصاری کردن فناوری

– دولتی نمودن تحقیقات و کاهش انگیزه برای تحقیقات

– افزایش قیمت کالاها و خدمات و فناوری ها به علت انحصار

تحقیقات نشان داده است که کشورهای کمتر توسعه یافته و اکثریت کشورهای در حال توسعه، تولید کننده ی محصولات فکری و نوآوری نیستند، بلکه مصرف کننده ی حاصل تولیدات فکری کشورهای صنعتی می باشند. لذا نظام های دارایی های کشورهای فقیر و برخی کشورهای در حال توسعه، اساساً حافظ دارایی های کشورهای صنعتی می باشند.

اقسام حقوق مالکیت معنوی

دیدگاه های موجود در زمینه ی مالکیت های معنوی، این حقوق را به دو بخش اصلی تقسیم می کنند که عبارتند از :

الف) حق مؤلف یا حق مالکیت های ادبی و هنری:  که شامل مجموعه تالیفات و آثار هنرمندان و نویسندگان و تمامی آثار ادبی و هنری است. منشاء خلق اثر (که مورد حمایت حق مؤلف است) تفکر و جریان سیال ذهن و روح است و این جریان در بستر تاریخ اندیشه های بشری به صورت تولید و باز تولید آثار فکری و هنری نمود یافته و در این مسیر اندیشمندان و هنرمندان هر یک به سهم خود از آثار پیشین خود بهره گرفته و چیزی بر آن افزوده و اثری جدید به وجود آورده اند. از این رو خلق اثر با «استفاده» از آثار دیگران عجین و همراه بوده و هست. مهم تر آنکه اساساً اثر برای استفاده دیگران پدید می آید (خواندن، دیدن، شنیدن و به دیگران باز گفتن) و اگر عنصر «استفاده» را از فرآیند تاریخی خلق اثر منتزع کنیم، شاید آثار پدید آمده چنین نمی بود که هست. پس در علم حقوق جهت مقابله با بروز بی عدالتی و بی انصافی نظریه «استفاده منصفانه» مطرح شده است که از آنجا که این مسئله کمتر در انتقال تکنولوژی مصداق می یابد، از تشریح آن خودداری می شود.

ب) حق مالکیت های صنعتی:  اختراعات و طراحی های صنعتی را پوشش می دهد. اختراعات راه حل های جدید مسایل فنی هستند و طراحی های صنعتی به خلاقیت های زیبایی شناختی تعیین کننده ظاهر محصولات صنعتی مرتبط می شود. البته در برخی از متون نیز حق مالکیت معنوی را به عناوین زیر تقسیم بندی کرده‌اند:  حق اختراع ، نشانه های تجاری ، رازهای تجاری ،  حق مؤلف.

حقوق مالکیت معنوی و انتقال تکنولوژی

یکی از عوامل مهمی که باعث ایجاد شکاف توسعه یافتگی بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته شده است، تفاوت سطح دانش و تکنولوژی است. رشد سریع تکنولوژی در دو دهه ی اخیر و پیش بینی رشد فوق العاده ی آن در آینده به این تفاوت دامن خواهد زد. برای کاهش این فاصله و دسترسی کشورهای در حال توسعه به تکنولوژی روز دنیا دو راه وجود دارد؛ یکی تولید تکنولوژی و دیگری انتقال آن از کشورهایی که چنین تکنولوژی را در اختیار دارند. انتقال تکنولوژی در کشورهایی که در زمینه ی تحقیق و توسعه، نیروی انسانی متخصص و سرمایه فاقد توانمندی کافی هستند، حداقل تلاش جهت ورود به عرصه رقابت جهانی و همگام شدن با اقتصاد های برتر دنیا به شمار می رود. به طور کلی تکنولوژی به دو بخش سخت افزاری و نرم افزاری تقسیم می گردد. بخش سخت افزاری تکنولوژی از تجهیزات و ماشین‌آلات تشکیل شده و بخش نرم افزاری آن ناشی از تراوشات فکری انسان است و حمایت از این بخش را «حقوق مالکیت معنوی» بر عهده دارد. حقوق مالکیت معنوی شامل مقرراتی است که حق بهره برداری مادی از یک فعالیت نو و مبتکرانه را ایجاد می کند و آن را مورد حمایت قرار می دهد. همچنین اعمال کنترل قانونی بر نحوه ی پخش، توزیع و تجاری کردن اطلاعات و نوآوری های جدید تکنولوژیک را مجاز داشته و در مورد هر گونه سوء استفاده، تکثیر بی اجازه و جعل و پخش آن مجازات هایی را در نظر گرفته است. گسترش سریع تکنولوژی و رقابت در دنیای امروز با توجه به اهمیت حمایت از حق مالکیت معنوی و فکری در نزد صاحبان و پدید آورندگان بخش نرم افزاری تکنولوژی از یک سو، سیاستمداران و دولتمردان را بر آن داشته است تا این رشته از حقوق را به عنوان ابزاری جدید در سیاست خارجی کشورهای خود مورد توجه قرار دهند و با توجه قدرت حمایتی این حقوق در زمینه حق انحصاری فروش یا استفاده از نوعی کالا یا فناوری، حق لیسانس، حق مؤلف و مواردی از این قبیل که منجر به کوتاه شدن دست رقبای تجاری از هر گونه تقلب و جعل می شود، با اطمینان و سرعت بیشتری به سمت جهانی شدن گام بردارند و از سوی دیگر با توجه به توسعه ی اقتصادی و رشد علوم و فناوری که افزایش سرعت صنعتی شدن کشورها و اتصال به شبکه ی تجارت جهانی را در پی دارد، شناخت مفاهیم مالکیت معنوی و ظرفیت های بالقوه ی این رشته در این رابطه می تواند امر انتقال تکنولوژی را از سوی کشورهای توسعه یافته با اطمینان و تضمین بیشتری همراه سازد و در نتیجه گام مؤثری در جهت توسعه یافتگی کشورهای در حال توسعه باشد.

بخش اعظم رشد اقتصادی یک کشور در گرو توسعه ی تکنولوژیک آن است و انتقال تکنولوژی به معنی زنجیره ای منظم از فعالیت های هدفمند جهت به کار گیری مجموعه عناصر تکنولوژی در مکانی به جز مکان اولیه است و ایجاد آن گام مهمی در مسیر صنعتی شدن و توسعه اقتصادی کشورهای کمتر توسعه یافته و در حال توسعه که قادر به تولید تکنولوژی های پیشرفته نیستند، به شمار می رود. نیازهای مادی و سطح زندگی در جامعه ی امروز به شدت ارتقا یافته است. پیشرفت علم و فناوری، تقسیم کار در اجتماع را ناگزیر ساخته است و تقریباً کسی نمی تواند همزمان با پرداختن اصولی و عمیق به تلاش های فکری جهت خلق تکنولوژی نوین، به اشتغال و کسب درآمد از مشاغل معمول نیز بیاندیشد. پس برخلاف گذشته، آثار فکری ارزش مادی نیز پیدا کرده اند و به عنوان اصلی ترین راه تأمین نیازهای مادی پدید آورندگان شناخته می شوند. از سوی دیگر پیشرفت و تنوع روز افزون وسایل ارتباطی این سرمایه ها را که نقش مهمی در توسعه ی تمدن، فرهنگ، اقتصاد و صنعت بشری ایفا می کنند، در معرض خطرات بزرگی قرار داده است. به همین خاطر دولت ها و ملت های صاحب تکنولوژی روز دنیا به تدوین قوانین و دستورالعمل هایی جهت حمایت و نظارت بر مالکیت های معنوی خالقان تکنولوژی پرداخته و کشورهای دیگر را هم به متابعت و پیروی از این قوانین وا داشته اند.

رابطه کسب وکار و مالکیت فکری

ایده های «نوآور و خلّاق» اساس کسب و کار شرکت های موفّق هستند و از ارزش اقتصادی کمی برای شرکت ها برخوردار هستند. تبدیل ایده ها به محصولات و خدمات نوآورانه و کسب سود، نیازمند توسعه و تجاری سازی موفّق آنها است. برای تبدیل ایده های نوآورانه و اختراعات به محصولات رقابتی، مالکیّت فکری و به ویژه گواهی نامه های اختراع ، حیاتی است. دستیابی به حقوق انحصاری، تحکیم جایگاه شرکت در بازار، بازگشت سریع تر سرمایه گذاری ها، فرصت لیسانس دهی یا فروش اختراع، افزایش قدرت چانه زنی و ایجاد تصویر مثبت از شرکت، نشان دهنده ضرورت ثبت اختراعات و منافع حاصل از است. از طرفی دیگر ثبت اختراع توسط اشخاص دیگر، از دست دادن مزایای اختراع، احتمال برای لیسانس، فروش یا انتقال فناوری، از معایب عدم توجه به ثبت اختراع می باشد. پژوهشگران و شرکت های دانش بنیان در فرآیند دست یابی به حمایت‌های مالکیت فکری ممکن است با چالش هایی از قبیل کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه‌ی مالکیت‌فکری، بالا بودن هزینه‌ها به خصوص در فرآیند ثبت اختراعات و عدم برخورداری از دانش کافی در مورد حقوق مالکیت ‌فکری و روش‌های حمایت از آن ها در درون شرکت مواجه باشند. حقوق مربوط به اختراع و علایم تجاری به تنهایی ارزشمند نیست، مگر از آنها به صورت مناسبی بهره برداری شود. مؤسساتی که درصدد هستند از دانش فنی و خلاقیت خود حداکثر بهره را ببرند، باید استراتژی مالکیت فکری مناسبی در خصوص کسب‌و کار خود تدوین و آن را با استراتژی کلی کسب و کار شرکت هم خوان کنند. این استراتژی حداقل شامل استراتژی برای به دست آوردن مالکیت‌فکری، استراتژی برای بهره برداری از مالکیت‌فکری، استراتژی برای پایش مالکیت‌فکری و استراتژی برای اعمال مالکیت‌فکری می باشد.

مالکیت فکری باید در طرح حوزه های گوناگون کسب و کار جای گیرد. دانش جدید یا اصیل و ابراز خلاقانه­‌ی ایده­‌ها، نیروی محرکه­‌ی یک کسب و کار موفق در قرن حاضر است.  به این جهت، محافظت از چنین دانش و ابراز خلاقانه­‌ای در برابر افشای غیرعمد یا استفاده­‌ی غیرمجاز توسط رقبا از اهمیت فزاینده‌­ای برای ایجاد و حفظ مزیت تجاری برخوردار است. هم­چنین زیر ساخت یک تجارت نیازمند منابع دیگری، از جمله شبکه­‌ی روابط و منابع و بودجه است. نظام حمایت از مالکیت فکری ابزاری کلیدی برای۱٫ کوتاه کردن دست رقبای بی ملاحظه ۲٫ برقراری رابطه با کارکنان، مشاوران، تامین‌کنندگان، مقاطعه‌­کاران، شرکای تجاری و مشتریان، و ۳٫ کسب بودجه است.

سازمان ها و شرکت هایی که درصدد هستند از دانش فنی و خلاقیت خود حداکثر بهره را ببرند، باید استراتژی مالکیت فکری مناسبی در خصوص کسب ‌و کار خود تدوین و آن را با استراتژی کلی کسب و کار شرکت هم خوان کنند. به عبارتی، باید در هنگام تدوین طرح کسب و کار و استراتژی بازاریابی خود به موضوع مالکیت فکری توجه کنند. یک استراتژی اساسی مالکیت فکری حداقل شامل موارد ذیل است:

۱- استراتژی برای به دست آوردن مالکیت‌فکری

۲- استراتژی برای بهره برداری از مالکیت‌فکری

۳- استراتژی برای پایش مالکیت‌فکری

۴- استراتژی برای اعمال مالکیت‌فکری

به دلیل بالا بودن هزینه‌های مربوط به برخی از اختلافات مربوط به مالکیت‌فکری و به خاطر ضررهایی که ممکن است در اثر وجود کالاهای تقلبی در بازار به وجود آید، تدوین استراتژی شفاف برای اعمال مالکیت فکری شرکت حیاتی است.

حقوق مالکیت معنوی در ایران

در ایران نیز قانون گذاری در مورد مالکیت فکری سابقه‌ای طولانی دارد. اولین قواعدی که در این باره وضع شد به سال ۱۳۱۰ هجری شمسی بازمی‌گردد. در این سال قانون ثبت علایم و اختراعات ایران تصویب گردید. این قواعد در جهت حمایت از مالکیت صنعتی بوده است، ولی حمایت از مالکیت هنری و ادبی وارد قواعد موضوعه نشد. علاوه بر آن ایران در میان ۳۶ کشوری بود که قبل از دیگران به اتحادیه پاریس پیوستند. اصلاحیه کنوانسیون پاریس هم توسط ایران مورد تصویب قرار گرفته است.لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده ی همکاری ثبت اختراع(PCT)  در جلسه ی مورخ ۱۳ شهریور ۱۳۸۴ هیئت دولت به تصویب رسید. هم اکنون ایران به عنوان عضو ناظر در سازمان تجارت جهانی (WTO) پذیرفته شده و احتمال عضویت رسمی آن در این سازمان وجود دارد.در ایران ثبت اختراع، در اداره ی کل ثبت شرکت ها و مالکیت صنعتی توسط خود مخترع و یا وکیل وی صورت می گیرد. سیستم ثبت اختراع در ایران، سیستم اعلامی است. بر اساس این سیستم، ثبت اختراع، طبق ادعای مخترع صورت می گیرد. یعنی ادعای مخترع مقرون به صحت تلقی شده و به شرط عدم سابقه ی ثبت، ادعای مخترع به ثبت می رسد.

نتیجه

حمایت از حقوق مالکیت معنوی یکی از مهم ترین نگرانی های جامعه ی جهانی امروز است. وسعت و میزان حمایت از آن کاربردهای بسیاری برای سرمایه گذاران و انتقال دهندگان تکنولوژی، انتقال گیرندگان‌، کارکنان سازمان های مزبور، مصرف کنندگان کالاهای تولیدی این سازمان ها و حتی نسل آینده ای که ممکن است منافعی از نوآوری ها و پیشرفت های نسل امروز کسب کنند، در پی دارد. امروزه حمایت از حقوق مالکیت معنوی برای نوآوران و مبدعان تکنولوژی برتر دنیا امری حیاتی و برای وارد کنندگان این تکنولوژی مسئله‌ای غیر قابل انکار است و در جهت تسهیل تجارت جهانی و توسعه بین المللی نه تنها گام مثبتی در جهت منافع انتقال دهندگان و انتقال گیرندگان تکنولوژی است بلکه می توان با دیدی عمیق تر و آینده‌نگری بیشتر آن را حرکتی جهانی در مسیر رفاه نوع بشر محسوب کرد. مباحث انتقال تکنولوژی و مالکیت معنوی در جهت کمک به کشورهای در حال توسعه برای مشارکت در فعالیت های بین‌المللی انتقال تکنولوژی و مالکیت معنوی مطرح شده و در شناسایی گزینه های سیاسی مناسب جهت همگامی موفقیت آمیز این کشورها با اقتصاد جهانی کمک مؤثری است.

منابع

۱- علم خواه، حسن، نقش مالکیت فکری در حمایت حقوقی از تولید ملی، اهمیت و نقش مالکیت فکری در حمایت حقوقی از تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی، فارس نیوز،

۲- دکتر نوروزی، حسین، وصفی، شهرام، نقش نظام حقوق مالکیت فکری در توسعه اقتصاد دانش ‌محور، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، چاپ اول ، ۱۳۹۲،

۳- مدیریت دارایی های فکری و تبدیل مالکیت فکری به دارایی های منفعت ساز، موسسه دارایی های فکری و فناوری مدرس،کتابچه آموزشی ترویجی آشنایی باحقوق مالکیت فکری و ثبت اختراع، مهر ۱۳۹۱،

۴- کارش، فواد ،حقوق مالکیت معنوی و انتقال تکنولوژی،

۵- مالکیت فکری، ویکی پدیا.